Dat wat in de 20ste eeuw nog kon gelden als goede uitgangspunten voor solidariteit, is niet meer voldoende voor de wereld van de 21ste eeuw. Twee sprekers op het zogeheten ATT-congres benadrukten de noodzaak van een radicale mentaliteitsverandering. Op 18 november vond in de Grote Kerk in Den Bosch het jaarlijks congres plaats van drie katholieke organisaties: het Thijmgenootschap, de Adelbertvereniging en de Stichting Thomas More. Het thema stond dit jaar in het teken van solidariteit in de 21ste eeuw.
Econoom Annette Pelkmans-Balaoing toonde aan hoe de weldaad van de vrije markt, die welvaart en voorspoed bracht, in de laatste decennia is omgeslagen in een “economy that kills” (paus Franciscus). De ongelijkheid heeft schrijnende proporties aangenomen. Dat vraagt om een andere solidariteit dan die van de 20ste eeuw. Pelkmans wijst op de urgentie van een actief burgerschap en een actieve inzet vanuit betekenisvolle minderheden, zoals de geloofsgemeenschappen. De enige exit strategy is die van een mentaliteitsverandering, die niet alleen het denken, maar ook de harten verandert. De pauselijke encyclieken Laudato Si’ en Fratelli tutti noemt zij “stemmen uit de toekomst” die helpen om dit proces van verandering op gang te brengen.
Geseculariseerde solidariteit voldoet niet
Op de gedachten van Pelkmans bouwde de tweede hoofdspreker, dominicaan Richard Steenvoorde, voort. Hij onderstreepte dat een geseculariseerd begrip van solidariteit niet voldoet. Solidariteit is niet simpelweg het geven aan een ander vanuit eigen overvloed, dat ‘een goed gevoel geeft’. Paus Benedictus was hier al stellig in. Geven uit de eigen overvloed is niet meer dan het herstel van gerechtigheid. De ander krijgt terug wat al die tijd al aan hem toebehoorde. Christelijke solidariteit gaat verder. Die vraagt om een geven dat gemis brengt, pijn doet, ongelegen komt. Voor de theologe Dorothee Sölle en voor Focolarestichtster Chiara Lubich was juist het mee-lijden de kern van christelijke solidariteit, aldus Steenvoorde.
Geven uit eigen overvloed is niet meer dan herstel van gerechtigheid. De ander krijgt terug wat al die tijd al aan hem toebehoorde. Christelijke solidariteit gaat verder.
En volgens bevrijdingstheoloog Jon Sobrino ontstaat solidariteit pas als het wederkerig wordt, als er tussen wie geeft en wie ontvangt de erkenning is dat we elkaar gegeven zijn en elkaar nodig hebben. Voor een verandering van mind and heart, besloot Steenvoorde, zijn er in de christelijke traditie inspirerende voorlopers, zoals Martinus de Porres, Frédéric de Ozanam, Robert Schuman, Moeder Teresa, Dorothy Day, mannen en vrouwen die ten koste van zichzelf solidariteit waarmaakten en ons nu tot navolging uitnodigen.
Dialoog met jongeren
Een viertal jongeren werd uitgenodigd vanuit het perspectief van hun generatie te reageren op de thematiek die naar voren was gebracht. In hun reacties benadrukten zij met kracht de gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle generaties voor het behoud van de planeet. Er ontspon zich een levendig debat over de uitdagingen waar grote en kleine solidariteit iedere generatie voor plaatst.